ارز فیات (Fiat) چیست؟

پول، وسیله‌ای است که برای ساده کردن فرایند دریافت خدمات و کالاها به کار گرفته می‌شود. در زمان‌های قدیم که هنوز پول وجود نداشت، معاملات کالا به کالا رواج داشت. برای مثال، کشاورزی ۵ کیلو گندم به فردی می‌داد و در ازای آن، ۱۰ کیلو میوه می‌گرفت. از زمان‌های قدیم تا امروز، پول شکل‌های مختلفی داشته است. در آمریکای جنوبی صدف و در چین نمک، نمونه‌هایی از پول‌های اولیه هستند. این وسیله مبادله به‌مرورزمان و با پیشرفت تکنولوژی، تغییرات فراوانی داشته است. در این مقاله از وزینکس، قرار است به شکل مفصل درباره پول فیات، تفاوت آن با استاندارد طلا و رمزارزها، مزایا و معایب پول‌های فیات و لیستی از معروف‌ترین ارزهای فیات صحبت کنیم.

ارز فیات

پول فیات، اسم‌های مختلف دارد؛ پول حکمی، دستوری، اعتباری و معروف‌ترین آن‌ها «پول بی‌پشتوانه» است. پول فیات ارزش ذاتی ندارد. برای مثال، طلا به شکل ذاتی باارزش و کمیاب است؛ اما ارزهای فیات به‌تنهایی یک‌تکه کاغذ بی‌ارزش هستند. این ارزها به دستور دولت و قانون، به ارز رایج کشور تبدیل می‌شوند.

پول فیات، به شکلی از دارایی گفته می‌شود که توسط دولت‌ها، رسمیت پیدا می‌کند و از آن‌ها قدرت می‌گیرد. تا اواخر قرن بیستم، ارزها پشتوانه‌ای مثل طلا یا نقره داشتند. برای مثال اگر ۱۰۰ واحد از یک ارز خاص در اختیار مردم قرار می‌گرفت، به همان اندازه طلا در بانک نگه‌داری می‌شد تا پشتوانه‌ای برای آن پول باشد. اوایل قرن بیستم نظام استاندارد طلا، دولت‌ها را با مشکل کمبود نقدینگی مواجه کرد. اواخر جنگ جهانی دوم، بیش از ۷۰۰ نماینده از ۴ کشور جهان در «برتون وودز» جمع شدند و طی توافق‌نامه‌ای تصمیم گرفتند به‌جای طلا، دلار ذخیره کنند و آمریکا به میزان دلارهای صادرشده، در خزانه خود طلا نگه دارد. اکتبر ۱۹۷۲ ریچارد نیکسون، رئیس‌جمهور وقت آمریکا، دریافت طلا در ازای دلار را لغو کرد. او به صورت غیررسمی پایان زمان عصر استاندارد طلا را اعلام کرد. در میان عموم مردم، همچنان این باور وجود دارد که پول‌های ملی پشتوانه‌ای از طلا یا دیگر فلزات ارزشمند دارند؛ این باور کاملاً اشتباه است. ارزشمندی تمام ارزهای فیات، به عرضه و تقاضا و اعتماد مردم به حکومت بستگی دارد.

زمان نگارش این مقاله (مرداد ۱۴۰۰)، حدود ۲۰۰ پول فیات در سراسر جهان وجود دارد. لیستی از این ارزها را، در جدول زیر می‌بینید:

تورم ارزهای فیات

درست مثل هر بازار دیگری، عرضه و تقاضا میزان محبوبیت پول‌های فیات را مشخص می‌کند. بانک‌های مرکزی، وظیفه دارند میزان عرضه را کنترل کنند. آن‌ها با بررسی مقدار پولی که نیاز است وارد چرخه اقتصادی شود، میزان چاپ و انتشار ارزهای فیات را مشخص می‌کند. این بانک‌ها، محدودیتی در انتشار چاپ پول‌های جدید ندارند و هر زمان که بخواهند، می‌توانند اسکناس‌های جدید به بازار تزریق کنند. اما، عواقب آن را باید در نظر بگیرند!

اگر دولت‌ها بیش از اندازه پول جدید چاپ کنند، باعث افزایش تورم می‌شود؛ یعنی قیمت‌ها، به شکل غیرقابل‌کنترل و سرسام‌آور بالا می‌رود. تورم کمر اقتصاد را خم می‌کند و مشکلات بسیاری برای مردم به وجود می‌آورد. اعتماد به یک ارز فیات، به ثبات دولت صادرکننده آن و بانک مرکزی که میزان عرضه آن به بازار را مدیریت می‌کند، بستگی دارد. یک دولت کارآمد، می‌تواند ارز فیات موفق‌تری به بازار وارد کند.

تاریخچه ارز فیات

تاریخچه پول‌های فیات به چین و قرن دهم میلادی، در سلسله‌های مینگ (Ming)،‌سونگ (Song)، تانگ (Tang)، یوآن (Yuan) برمی‌گردد. در سلسله تانگ (بین سال‌های ۶۱۸ تا ۹۰۷ میلادی)، تقاضای زیادی برای پول‌های فلزی وجود داشت که این تقاضا، بیشتر از میزان عرضه فلزهای گران‌بها بود. کمبود سکه، مردم را به سمت استفاده از اسکناس و پول‌های کاغذی سوق داد. در سلسله سونگ (بین سال‌های ۹۶۰ تا ۱۲۷۶ میلادی) مس با کمبود مواجه شد. اولین پول قانونی، در این زمان ایجاد شد و پول کاغذی تنها دارایی رسمی سلسله یوان (۱۲۷۶ تا ۱۳۶۷ میلادی) بود. در سلسله مینگ (سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۶۴۴ میلادی)، صدور اسکناس‌های جدید به وزارت دارایی واگذار شد.

غربی‌ها از قرن ۱۸ میلادی، کار با پول کاغذی را شروع کردند. کشورهای مستعمره آمریکا و فرانسه، اسکناس‌هایی صادر کردند که برای روش پرداخت مورد قبول واقع شد. دولت هم قانونی وضع کرد که دارندگان بتوانند از این دارایی، مالیات خود را پرداخت کنند. در برخی مناطق مثل کارولینا (Carolina) و نیوانگلند (New England) ، حجم اسکناس‌های صادرشده به شکل قابل‌توجهی کاهش پیدا کرد. با کم شدن ارزش این اسکناس‌ها، قیمت کالاها رو به افزایش رفت.

بعد از پایان جنگ جهانی اول، بسیاری از دولت‌ها تلاش کردند تا بیشتر از پول کاغذی استفاده کنند و هر زمانی خواستند این پول را تبدیل به طلا و نقره کنند. جنگ، هزینه‌های زیادی به همراه داشت و همین موضوع باعث چاپ بی‌رویه اسکناس در کشورهای مختلف شد. برای مثال پول جمهوری وایمار (یا جمهوری آلمان) به‌قدری بی‌ارزش شد که بعضی از مردم از آن به‌عنوان کاغذ دیواری استفاده می‌کردند.

مزایای ارز فیات

هرچند انتشار بیش از حد پول‌های کاغذی در درازمدت مشکلات زیادی برای اقتصاد کشور به وجود می‌آورد؛ اما این پول‌ها برای عبور از بحران‌های اقتصادی کوتاه‌مدت، می‌توانند مفید باشند. اگر کشوری با بحران مواجه باشد، دولت می‌تواند میزان پول در گردش را کنترل کند. به‌این‌ترتیب، دولت می‌تواند قیمت پول فیات را ثابت نگه دارد یا آن را افزایش و کاهش دهد. همچنین دولت می‌تواند میزان نرخ بهره و سودهای بانکی را تغییر دهد.

ثبات، یکی دیگر از مزایای مهم پول‌های فیات، ثبات است. برخلاف سایر بازارها مثل بورس و رمزارزها که نوسانات زیادی تجربه می‌کنند؛ فیات نسبتاً باثبات و قابل‌اعتماد است. ارزش پول‌های فیات، معمولاً بالا نمی‌رود و قیمت آن‌ها هیچ‌وقت در چند دقیقه هزاران دلار سقوط نمی‌کند. اما در بازار ارزهای دیجیتال، شاهد افزایش و کاهش شدید قیمت‌ها در بازه‌های زمانی کوتاه‌مدت هستیم. (اما بررسی نمودارهای رمزارزهای مهم، نشان از رشد آن‌ها در طولانی‌مدت دارد.) مفهوم پامپ و دامپ (pump and dump)، در پول‌های فیات معنا ندارند.

نگه‌داری و مدیریت ارزهای فیات، نسبتاً ساده است. اگر مقداری ریال پس‌انداز کردید، می‌توانید آن را در منزل یا حساب بانکی‌تان نگه دارید. بانک‌ها، معمولاً قابل‌اعتماد هستند و مشتریان بدون نگرانی پول‌هایشان را آنجا ذخیره می‌کنند. پول‌های فیات، مثل طلا کمیاب نیستند و می‌شود به تعداد نامحدود از آن‌ها چاپ کرد. بانک‌ها، با کنترل بیشتری آن‌ها را عرضه می‌کنند و می‌توانند متغیرهای اقتصادی مختلف مثل میزان نقدینگی، نرخ بهره و غیره را بهتر مدیریت کنند.

معایب ارز فیات

انتقال و جابه‌جایی پول‌های فیات، بسیار زمان‌بر است. مخصوصاً اگر انتقال پول شما از کشوری به کشور دیگر باشد. ممکن است یک انتقال وجه چندین روز طول بکشد. همچنین هزینه‌های کارمزد انتقال، گاهی بسیار بالا است. به عبارتی، تبدیل یک پول فیات به شکل دیگری از پول فیات، گاهی بسیار عذاب‌آور می‌شود.

تورم، یکی از بزرگ‌ترین مشکلات پول‌های فیات است. ارزهای فیات، محدودیتی از نظر حجم ورود به بازار ندارند؛ یعنی دولت‌ها، می‌توانند هرچقدر که می‌خواهند پول جدید چاپ و به بازار عرضه کنند. برای مثال دولت ایالات متحده آمریکا، در بازه‌های زمانی مختلف که کشور دچار بحران اقتصادی بود، دلارهای زیادی چاپ و بازار تزریق می‌کرد. این راه‌حل، شاید در کوتاه‌مدت مؤثر باشد؛ اما در بلندمدت باعث تضعیف ثبات دلار خواهد شد. دلار فقط یک مثال بود و این اتفاق برای هر ارز دیگری هم می‌تواند رخ دهد.

خریداران پول فیات، کنترل زیادی روی آن ندارند. پول‌های فیات، با پیش‌فرضِ اعتماد به دولت‌ها و سازمان‌ها ایجاد می‌شوند. برای مثال، باید به دولت که پول فیات را می‌سازد اعتماد کنیم. به بانک مرکزی و سایر بانک‌ها برای مدیریت و نگهداری پول‌های فیات اعتماد کنیم. به‌این‌ترتیب، مصرف‌کننده‌های نهایی پول فیات (مردم) نظارت محدودی روی این شکل از پول دارند. همچنین، به دلیل وضع بعضی از قوانین، هرچقدر درآمد اشخاص بیشتر باشد باید مالیات بیشتری هم پرداخت کنند. همین موضوع، انگیزه نگه‌داری پول را کم می‌کند و به رشد مفاسد اقتصادی مثل پول‌شویی و غیره دامن می‌زند.

پول‌های فیات، هیچ پشتوانه‌ای ندارند. اگر پول‌های فیات امروز استفاده می‌شوند، به‌خاطر حضور دولت و نظارت نهادی دولت روی آن‌ها است. در زمان قدیم، اسکناس‌های چاپ شده پشتیبانی فلزهای قیمتی و باارزش مثل طلا را داشتند. اما دیگر پول‌های فیات با هیچ شکلی از دارایی پشتیبانی نمی‌شوند. همان‌طور که پیش‌تر نوشتیم، سال ۱۹۷۲ رئیس‌جمهور وقت آمریکا، ریچارد نیکسون، اعلام کرد که طلا دیگر پشتوانه دلار نخواهد بود. یکی از بزرگ‌ترین پول‌های فیات دنیا، بی‌پشتوانه شد. البته ارزهای دیجیتال هم، بدون پشتوانه هستند اما به‌خاطر غیرمتمرکز بودن نسبت به ارزهای فیات گزینه بهتری هستند.

پول‌های فیات می‌توانند برای پول‌شویی، فرار مالیاتی یا شکل‌های دیگر کلاهبرداری استفاده شوند. همچنین تولید ارزهای فیات تقلبی، خیلی آسان است. جنس بیشتر ارزهای فیات، کاغذی است و بدون نیاز به تجهیزات پیشرفته، می‌توان پول‌های جعلی ساخت و وارد بازار کرد.

نمونه‌های بسیار ناموفق از پول فیات

کشور زیمباوه (Zimbabwe) ،در جنوب آفریقا، اوایل دهه ۲۰۰۰ میلادی یکی از شکست‌های بزرگ پول فیات را به جهانیان نشان داد. زمانی که این کشور مشکلات اقتصادی بسیاری را تجربه می‌کرد، بانک مرکزی آن‌ها با سرعت سرسام‌آوری شروع به چاپ پول‌های جدید کرد. نتیجه کار را می‌توانید حدس بزنید. این انتشار گسترده پول، منجر به تورم شدید شد. سال ۲۰۰۸ نرخ این تورم را بین ۲۳۰ تا ۵۰۰ میلیارد درصد تخمین زده‌اند. قیمت‌ها به حدی زیاد شد که مردم برای خرید کالاهای اساسی و ضروری، پول‌ها را در چندین کیف با خودشان حمل می‌کردند.

یک نمونه جدیدتر کشور، ونزوئلا (Venezuela) است. شاید اخبار ونزوئلا و مشکلات اقتصادی این کشور را شنیده باشید. ونزوئلا بحران شدیدی را پشت سر گذاشت و تورم سنگینی بر اقتصاد آن حاکم شد. واحد پولی ونزوئلا، بولیوار است که زمان نگارش این مقاله (مرداد ۱۴۰۰) در صدر جدول بی‌ارزش‌ترین پول‌های دنیا قرار دارد. این کشور، تلاش کرد با معرفی ارز دیجیتال پترو بخشی از مشکلات پول فیات خود را حل کند؛ اما تابه‌حال این اقدامات، نتیجه تأثیرگذاری به دنبال نداشته است.

در کمال تأسف باید اعلام کنیم که ریال ایران، یکی از بی‌ارزش‌ترین پول‌های فیات دنیا است. به گزارش وزینکس و با استناد به سایت fxssi، ریال ایران در جایگاه دوم لیست بی‌ارزش‌ترین پول‌های دنیا قرار دارد.

مقایسه استاندارد طلا و ارز فیات

استاندارد طلا، به یک سیستم مالی گفته می‌شود که در آن قیمت ارز یا پول کاغذی یک کشور، مستقیم با طلا در ارتباط است. با این استاندارد، کشورها توافق می‌کنند که به‌اندازه یک مقدار مشخص از پول کاغذی، طلا ذخیره کنند. کشوری که استاندارد طلا را قبول کرده است، قیمت ثابتی برای طلا تعیین و آن را با قیمتی ثابت خریدوفروش می‌کند. از این قیمت ثابت برای مشخص‌کردن ارزش آن ارز فیات هم استفاده می‌شود. برای مثال، اگر آمریکا قیمت طلا را ۵۰۰ دلار در هر انس در نظر بگیرد، ارزش طلا ۱۵۰۰ اونس خواهد شد.

البته توجه داشته باشید استاندارد طلا دیگر توسط هیچ کشوری استفاده نمی‌شود. بریتانیا سال ۱۹۳۱ استفاده از این استاندارد را متوقف کرد و همان‌طور که کمی قبل‌تر گفتیم، آمریکا هم سال ۱۹۳۳ در همین راستا قدم برداشت. استاندارد طلا به طور کامل با پول فیات جایگزین شد.

تا اینجا، متوجه شدیم استاندارد طلا به یک سیستم اشاره دارد که در آن ارزش پول بر اساس طلا مشخص می‌شود. در مقابل پول فیات را داریم که در آن، ارزش پول بر اساس هیچ کالای فیزیکی خاصی مشخص نمی‌شود. ارزش پول‌های فیات را دولت حاکم بر کشور و مسائل متعدد دیگری مثل تنش‌های سیاسی و غیره مشخص می‌کند.

مقایسه ارز دیجیتال و ارزهای فیات

ارزهای دیجیتال و فیات، شباهت‌های زیادی به هم دارند. هر دو دارایی (رمزارزها و ارز فیات) ارزش ذاتی ندارند. برای مثال مانند طلا یا نقره نیستند که به‌خاطر کمیابی، سختی استخراج و موارد دیگر، به‌تنهایی ارزش زیادی دارند. ارزش پول فیات و رمزارزها را، استقبال مردم در کشورهای مختلف مشخص می‌کند. همچنین هر دوی این دارایی‌ها، قابل تقسیم هستند. یعنی همان‌طور که می‌توان یورو را به ۱۰۰ سنت تقسیم کرد؛ ۱ بیت‌کوین را هم می‌توان به ۱۰۰۰ میلی بیت کوین تقسیم کرد.

ارزهای دیجیتال را مثل پول‌های فیات، می‌توانید جابه‌جا کنید. یعنی از کسی رمزارز بگیرید یا برای او ارسال کنید. می‌توان ارزهای دیجیتال را، به‌عنوان روش پرداخت استفاده کرد. هرچند هنوز محبوبیت آن‌ها، به‌اندازه پول‌های فیات نیست. پس متوجه شباهت‌های زیاد پول فیات و رمزارزها شدیم. حالا ممکن است برایتان سوال شود، تفاوت این دارایی‌ها چیست؟

تفاوت ارزهای دیجیتال و پول فیات

برخلاف ارزهای فیات، رمزارزها توسط دولت و بانک‌های مرکزی صادر نمی‌شوند. در واقع، بیشتر رمزارزها غیرمتمرکز (Decentralized) هستند. به‌این‌ترتیب مرجع دولتی‌ای وجود ندارد که ارزهای بیشتر منتشر کند و ارزش آن رمزارز را پایین بیاورد. همچنین دیگر مثل پول‌های فیات، شاهد تورم‌های سنگین نخواهیم بود.

رمزارزهای غیرمتمرکز، بسیار منعطف هستند و برای تأیید تراکنش‌ها نیازی به بانک یا سایر واسطه‌های دولتی و خصوصی ندارند. ازآنجاکه تراکنش‌های رمزارزها در شبکه بلاکچین (BlockChain) ذخیره می‌شود، برای همیشه باقی می‌مانند و دائمی هستند. همین موضوع، باعث شده است رمزارزها به روشی امن برای تبادل پول و ارزش (Value) تبدیل شوند.

گروهی از افراد، فکر می‌کنند ارزهای دیجیتال آمده‌اند تا جای پول‌های فیات را بگیرند. یعنی به شکل کامل، آن‌ها را نابود کنند. درحالی‌که این دو شکل از دارایی، مزایا و معایب خودشان را دارند و هرکدام امکانات خاصی دارند. یکی از انتقادهای اصلی به ارزهای فیات، حساسیت آن نسبت به تورم است. دولت‌ها می‌توانند با تغییر عرضه پول، قیمت آن را دست‌کاری کنند. در سناریوهای بدتر، ممکن است استفاده نادرست از پول‌های فیات منجر به تورم‌های انفجاری شود.

در مقابل، بیت‌کوین را به‌عنوان پادشاه ارزهای دیجیتال داریم. این دارایی دیجیتال، قرار است کلاً ۲۱ میلیون واحد باشد و بیشتر از این تعداد وجود ندارد. به دلیل عرضه محدود بیت کوین، بسیاری از مردم به امید این‌که قیمت آن بالا می‌رود، ترجیح می‌دهند بیت کوین‌های خود را نگه دارند یا به‌اصطلاح هولد (Hold) کنند. به‌جای آنکه آن‌ها را برای مبادله و گسترش چرخه اقتصادی به کار بگیرند.

اگرچه ارزهای دیجیتال، به‌سرعت در حال محبوب شدن هستند؛ اما هنوز نرخ پذیرش آن‌ها، نسبت به ارزهای فیات ناچیز است. پیچیدگی مسائل مربوط به رمزارزها، ممکن است جذابیت آن را برای بعضی از افراد کاهش دهد. جدید بودن رمزارزها و فناوری‌های به‌کاررفته در آن‌ها، از دیگر دلایل کوچک بودن این بازار نسبت به ارزهای فیات است.

جمع‌بندی

ارزهای دیجیتال، هنوز در ابتدای راه هستند. عمر آن‌ها، به بیشتر از یک دهه نمی‌رسد و زمان زیادی لازم است، تا با جزییات آن‌ها بیشتر آشنا شویم. اما تاریخچه ارزهای فیات، طولانی است و در این زمان به‌خوبی مشکلات و موانع سر راه پول‌های فیات را شناختیم. اعتماد به ارزهای فیات باتوجه‌به مشکلاتی که دارد، کاهش پیدا کرده است؛ درحالی‌که علاقه به بازار کریپتوکارنسی رو به افزایش است. حجم این بازار، مرتب زیاد می‌شود. نظر شما درباره ارزهای فیات چیست؟ به نظرتان این دو شکل از دارایی (پول‌های فیات و رمزارزها)، چطور می‌توانند کنار هم کار کنند؟ در بخش نظرات دیدگاهتان را با ما در میان بگذارید.

منابع

https://foundersguide.com/what-are-the-advantages-and-disadvantages-of-fiat-money/

https://www.investopedia.com/terms/f/fiatmoney.asp

https://fxssi.com/top-10-of-the-weakest-world-currencies-in-current-year

https://corporatefinanceinstitute.com/resources/knowledge/economics/fiat-money-currency/